Göz Muayenesi Nedir? Nasıl Yapılır?

Göz muayenesi, görme sağlığının korunması ve olası hastalıkların erken teşhisi için düzenli aralıklarla yapılması gereken tıbbi bir incelemedir. Görme keskinliği, göz tansiyonu ve göz içi yapılar detaylı şekilde değerlendirilir. Bu muayene, hem tanı hem de takip açısından önemlidir.

Göz muayenesinde kullanılan yöntemler arasında görme testi, biyomikroskop, fundus incelemesi ve optik koherens tomografi yer alır. Bu testler sayesinde retina, optik sinir ve kornea gibi yapılar ayrıntılı olarak incelenebilir. Her yaş grubu için kapsam farklılık gösterebilir.

Çocuklarda göz muayenesi, görme bozukluklarının erken fark edilmesi açısından kritik öneme sahiptir. Şaşılık, ambliyopi ve kırma kusurları erken dönemde saptanarak tedavi edilebilir. Bu nedenle okul öncesi dönemde mutlaka göz kontrolü yapılmalıdır.

Erişkinlerde düzenli göz muayenesi, katarakt, glokom ve sarı nokta hastalığı gibi yaşla ilişkili göz rahatsızlıklarının erken tanınmasını sağlar. Özellikle diyabet ve hipertansiyon hastalarının daha sık kontrol yaptırmaları önerilir.

Göz Muayenesine Nasıl Hazırlanmak Gerekir?

Pek çok kişi için göz doktoruna gitmeden önce belirli bir hazırlık gerekmediği düşünülür. Aslında büyük bir hazırlık süreci olmasa da bazı noktalara dikkat etmek muayenenin kalitesini ve doğruluğunu artırır:

• Mevcut Gözlük veya Kontakt Lens Reçetesi

Eğer daha önce gözlük veya kontakt lens kullandıysanız, elinizdeki reçeteleri yanınızda getirmek faydalı olacaktır. Bu sayede önceki ölçümlerle mevcut ölçümleri kıyaslayabilir ve gerekli değişiklikleri daha iyi takip edebiliriz.

• Medikal Geçmiş ve Aile Hikâyesi

Şeker, tansiyon gibi kronik hastalıklarınız, düzenli kullandığınız ilaçlarınız veya ailenizdeki ciddi göz hastalığı öyküsü (örneğin glokom, katarakt, makula dejenerasyonu) hakkındaki bilgileri net bir şekilde paylaşmanız çok önemlidir. Genetik faktörlerin göz sağlığında büyük rol oynadığını unutmamak gerekir. Kıyaslamak adına bir örnek vermek gerekirse, ailede sık görülen glokom vakaları varsa, çok daha erken yaşlarda ve daha sık aralıklarla göz muayenesine gitmek şarttır.

• Kontakt Lens Kullanıcıları İçin Öneriler

Eğer muayeneden önce uzun süreli kontakt lens taktıysanız, göz yüzeyinde geçici değişimler oluşabilir. Bazen birkaç gün lens takmaya ara vermek istenebilir. Bu nedenle randevunuzdan önce göz hekiminize danışarak, muayene günü lenslerinizi ne kadar süre önce çıkarmanız gerektiğini öğrenmenizde fayda var.

• Göz Bebeklerini Büyüten Damla (Miydriatik) Uygulaması

Göz dibi muayenesi için göze damla damlatılarak pupillerin (göz bebeklerinin) büyümesi (dilatasyon) sağlanır. Bu işlem sonrası geçici olarak görme bulanıklığı, ışığa karşı hassasiyet ve bazen de hafif baş ağrısı olabilir. Bu nedenle muayeneye gelirken araba kullanmayacak şekilde planlama yapmak veya yanınızda sizi götürecek bir yakınızın olması iyi bir önlemdir.

Göz Muayenesi Sırasında Hangi Testler Uygulanır?

Bir göz muayenesi sanıldığından çok daha fazla aşamadan oluşur ve her aşama farklı bir amaca hizmet eder. Burada tümüyle “görme sistemi” değerlendirilir ve ayrıntılı teknikler kullanılır.

Görme Keskinliği (Vizüel Akyiti) Nasıl Ölçülür?

En temel testlerden biri, uzaktaki veya yakındaki objeleri ne kadar net görebildiğimizi ölçen görme keskinliği (visual acuity) testidir. Hani bazı insanlar “ben uzağı net göremiyorum” veya “yakını okuyamıyorum” der ya, işte bu sorunların derecesini belirlemek için bir “Snellen tablosu” veya “LogMAR tablosu” önünde durarak, belirli mesafeden harfleri okumanız istenir.

• Snellen Tablosu: 6 metre veya 20 feet mesafeden bakılan ve üzerinde gittikçe küçülen harfler bulunan standart bir tablodur. Türkiye’de genellikle 5 veya 6 metreden ölçüm yapılır. Okuduğunuz en küçük satır, görme keskinliğinizi belirler.
• Yakın Görme Kartları: Kitap okuma mesafesi gibi yakın mesafede nasıl bir performans sergilediğinizi ölçmek için kullanılır.

Bu testin özelliği, kaba bir benzetmeyle “arabanın hız göstergesini kontrol etmek” gibidir. Görme keskinliği, göz sağlığı hakkında temel bir fikir verse de altındaki mekanik veya hastalık kaynaklı sorunları anlamak için ek testlere ihtiyaç duyulur.

Refraksiyon Testi Nedir ve Neden Yapılır?

Gözünüzde miyopi (uzağı net görememe), hipermetropi (yakını net görememe), astigmatizma (görme alanında farklı eksenlerde bulanıklık) ya da presbiyopi (yaşa bağlı yakını görememe) gibi problemler varsa, bunların derecesi refraksiyon testi ile saptanır.

• Otomatik Refraktometre: Makineye bakarak, gözünüzün ışığı nasıl kırdığına dair otomatik bir ölçüm elde edilir.
• Manuel Refleks (Retinoskopi): Muayene odasında karanlık bir ortamda hekimin göze ışık tutarak yansımayı (retina refleksini) izlemesi şeklinde yapılır. Özellikle çocuklarda veya iletişim kurmanın zor olduğu hastalarda oldukça değerli bir yöntemdir.
• Subjektif Refleksiyon (Phoropter veya Deneme Çerçeği ile): Doktor, farklı lens seçenekleri sunarak “Hangisi daha net?” sorusunu sıklıkla sorar. Böylece hasta tarafından daha rahat ve keskin görülen lens kombinasyonuna doğru yaklaşılır.

Bu testi, bir kameranın netlik ayarını yapmakla kıyaslayabiliriz. Objektifi doğru ayara getirirsek kusursuz fotoğraflar çekebiliriz, ama ufak bir ayar bozukluğu bile netliği tamamen yok edebilir. Gözdeki kırma kusurunu doğru saptamak da aynı derecede hassas bir iştir.

Göz İçindeki Basınç (İntraoküler Basınç) Nasıl Ölçülür?

Bir diğer önemli değerlendirme de tonometri adıyla bilinen göz içi basınç ölçümüdür. Glokom (göz tansiyonu) adı verilen hastalığın erken tanısı için kritik bir testtir.

• Non-Kontakt Tonometri: “Hava üfleme” testi olarak bilinir. Cihaza çenenizi koyarsınız, gözünüze kısa bir hava puff’ı uygulanır ve cihaz bu etkiyle gözde oluşan tepkiyi ölçüp basınç değerini hesaplar.
• Applanasyon Tonometrisi: Biyomikroskop (slit-lamp) eşliğinde, göze hafifçe temas eden bir ölçüm kafası yardımıyla yapılır. Daha hassas ve güvenilir bir yöntemdir ancak göz damlası ile kornea yüzeyini uyuşturmak gerekir.

Bu basınç ölçümü, evinizin su tesisatındaki basınç göstergesini kontrol etmeye benzetilebilir. Çok yüksek basınç ciddi sorunlara (örneğin boru patlamasına) yol açabileceği gibi, gözde de yüksek iç basınç uzun vadede göz sinirinde kalıcı hasar bırakabilir.

Gözün Ön Kısmı Nasıl Değerlendirilir?

Slit-lamp muayenesi, göz doktorlarının kornea, iris, göz kapakları ve mercek gibi ön segment yapılarını detaylı incelemesini sağlayan bir mikroskop yöntemidir.

• Kornea İncelemesi: Bu tabakada çizik, yara, enfeksiyon veya şekil bozukluğu var mı diye bakılır.
• Lens Değerlendirmesi: Kataraktın belirtisi olan opaklaşmalar veya diğer yapısal değişimler tespit edilebilir.
• Göz Kapakları ve Kirpikler: Enfeksiyon, göz kapağı şekil bozuklukları (entropiyon, ektropiyon vb.) gibi durumlar görülebilir.

Bunu, bir mücevher uzmanının değerli bir taşı büyüteçle incelemesine benzetebilirsiniz. Ayrıntılar gözle görülemeyebilir; ancak özel bir büyütme ve ışık kaynağıyla çok küçük hasarları veya oluşumları bile saptamak mümkündür.

Göz Arkası (Retina) Muayenesi Nasıl Yapılır?

Retinanın ve görme sinirinin (optik disk) ayrıntılı şekilde incelenmesi için göz bebekleri özel damlalarla genişletilir. Ardından oftalmoskop ya da binoküler indirekt oftalmoskop gibi cihazlarla göz dibine bakılır.

• Direkt Oftalmoskop: Doktorun elinde tuttuğu ufak bir aletle göz bebeğinden bakarak retinayı incelemek mümkündür.
• İndirekt Oftalmoskop: Başta kullanılan bir mercek ve güçlü bir ışık kaynağı ile, retinanın daha geniş bir alanını ve kenar bölgelerini görme imkânı sunar.
• Fundus Kamerası: Retina fotoğrafı çekerek kalıcı kayıt almayı sağlar.

Bu inceleme, duvarınızın arkasındaki elektrik tesisatını kontrol etmek için duvarı kesmek zorunda kalmamak gibi bir avantaj sunar. Çünkü göz doktoru, doğrudan retinanın damar yapısını ve sinir tabakasını gözlemleyerek pek çok hastalığın teşhisini koyabilir. Diyabetik retinopati, hipertansif retinopati, makula dejenerasyonu, göz içi tümörler gibi farklı patolojiler bu şekilde açığa çıkabilir.

Göz Muayenesinde Sık Karşılaşılan Hangi Hastalıklar Erken Teşhis Edilir?

• Glokom (Göz Tansiyonu) Ne Kadar Ciddi Bir Sorundur?

Glokom, göz içi basıncının görme sinirine zarar verecek düzeye ulaşmasıyla ilerleyen ve genellikle belirgin bir belirti vermeyen sinsi bir hastalıktır. Tüm dünyada geri dönüşü olmayan körlük nedenlerinden biri olmasıyla bilinir. Eğer göz tansiyonu rutin kontrollerde yüksek bulunursa, çeşitli ek testler (görme alanı testi, sinir lifi kalınlığı ölçümü gibi) yapılır. Böylece hastalığın varlığı veya yokluğu netleşir. Glokomun erken tanısı, ileride oluşabilecek kalıcı görme kaybının önlenmesinde kritik önemdedir.

• Katarakt Tam Olarak Nedir?

Katarakt, göz içinde doğal olarak bulunan merceğin (lensin) saydamlığını yitirerek bulanıklaşması durumudur. Bir camın buğulanması veya buzlu cam arkasından bakmak gibi düşünebilirsiniz. En sık nedeni yaşlanma olsa da diyabet, kortizon kullanımı ve göze alınan travmalar da katarakta yol açabilir. Göz muayenesi sırasında slit-lamp ile lens incelenirken kolayca tespit edilebilir. Günümüzde katarakt cerrahisi oldukça başarılı sonuçlar vermekte olup, erken müdahale görme kalitesini geri kazandırır.

• Diyabetik Retinopati ve Hipertansif Retinopati Gözde Nasıl Anlaşılır?

Şeker hastalığı (diyabet) gözü en çok retina katmanında etkiler. Diyabetik retinopati, göz dibinde kanama odakları, mikroanevrizmalar ve yeni damar oluşumları gibi değişikliklerle kendini gösterir. Yüksek tansiyon (hipertansiyon) ise retina damarlarının daralmasına, duvarlarında kalınlaşmaya ve hatta bazen sinir lifi tabakası altında kanamalara neden olabilir. Erken dönemde gözdeki bu değişiklikler genellikle belirti vermez. Bu nedenle rutin kontrollerde saptanması, hastanın hem göz sağlığı hem de genel sağlık takibi açısından çok değerlidir.

• Makula Dejenerasyonu (Sarı Nokta Hastalığı) Hangi Belirtilerle Ortaya Çıkar?

Makula, retinanın orta kısmında bulunan ve en net görmeyi sağlayan bölgedir. Yaşa bağlı makula dejenerasyonu, zamanla bu bölgenin dejenerasyonuna yol açar. Özellikle 60 yaş sonrasında sık görülür. Kişiler genellikle düz çizgileri eğri görme veya görüşün ortasında karanlık bir leke oluşması gibi şikâyetlerle gelmektedir. Göz muayenesi esnasında fundus incelemesi ve Optik Koherens Tomografi (OCT) gibi yöntemlerle tespit edilir. Erken tanı, ilerlemesini yavaşlatmak için son derece önemlidir.

Görme Alanı Testi Neden Yapılır?

Görme alanı, gözün tam karşıya bakarken farkına vardığımız yan (periferik) görüntüleri de kapsayan geniş bir sahadır. Basitçe açıklamak gerekirse, “doğrudan öne bakarken, göz ucuyla neleri görebildiğimizin toplamı” şeklinde tarif edilebilir.

• Otomatik Perimetri: Hasta, büyükçe bir kubbenin içine oturur ve gözün değişik noktalarına sunulan ışık uyarılarını gördüğünde butona basar. Bilgisayar yanıtları analiz eder ve görme alanındaki kör noktaları (skotom) veya daralmaları kaydeder.
• Kinetik Perimetri (Goldmann Perimetresi): Hemifonksiyonel alan daralmalarının tespiti için özel optik cihazlar kullanılır.

Glokom dışında beyinle ilgili bazı nörolojik hastalıklar veya kitle lezyonları da görme alanında karakteristik bozulmalara yol açabilir. Bu testle tespit edilebilen her defekt, sanki bir haritadaki kayıp bölgeyi işaretler gibi, altta yatan patolojinin yerini ve ciddiyetini gösterir.

Rutin Göz Muayenesini Ne Sıklıkla Yaptırmak Gerekir?

Düzenli göz muayenesi takvimi, yaşa ve risk faktörlerine göre değişiklik gösterir:

• Çocuklar

0-2 Yaş: Doğumda veya mümkünse en geç 6-9 aylık dönemde ilk göz değerlendirmesi yapılmalıdır. Konjenital (doğuştan) katarakt, göz tansiyonu gibi sorunların erken teşhisi hayati önem taşır.

3-5 Yaş: Anaokulu döneminde mutlaka bir göz kontrolü yapılması, özellikle şaşılık (strabismus) veya göz tembelliği (ambliyopi) açısından kritik rol oynar.

Okul Çağı (6-19 Yaş): Her yıl veya iki yılda bir kez, görme kusurları ve gözün genel gelişimi takip edilmelidir. Düşünsenize, bir çocuğun tahtayı net görememesi onun ders başarısını ve sosyal gelişimini dahi etkileyebilir.

• Yetişkinler (20-40 Yaş)

Belirgin bir şikâyeti yoksa 2-3 yılda bir göz muayenesi önerilir. Ancak bilgisayar başında uzun süre geçiren, kontakt lens kullanan veya ailede göz hastalığı öyküsü olan kişilerin daha sık kontrol ettirmesinde fayda vardır.

• Orta Yaş ve İleri Yaş (40 Yaş Üstü)

40-64 yaş aralığında 1-2 yılda bir, 65 yaş ve üzerinde ise yılda bir göz muayenesi önerilir. Çünkü bu yaş gruplarında katarakt, glokom, makula dejenerasyonu gibi hastalıkların ortaya çıkma riski artar.

• Risk Grubu Hastalar

Diyabetik veya hipertansif hastaların, özellikle göz dibi hasarı başlamışsa, yılda en az bir kere göz muayenesi ihmal etmemesi gerekir. Ayrıca glokom riski taşıyan kişilerde, hekimin uygun gördüğü sıklıkta (örneğin yılda 2 kez) göz tansiyonu ölçümü ve görme alanı testleri yapılır.

Burada “rutin muayene” tabiri, sanki aracınızın periyodik bakımı gibi, belirli aralıklarla yaptırdığınız kontrolleri ifade eder. Görünürde bir sorun olmasa bile, bu kontrollerde küçük bir problem erken evrede yakalanabilir ve ilerlemeden çözümlenebilir.

Göz Muayenesinde Hangi İleri Teknoloji Yöntemleri Kullanılır?

Teknolojinin hızla ilerlediği günümüzde, göz muayenesinde de ileri görüntüleme ve ölçüm metotları kullanılmaktadır. Bunların bazıları oldukça spesifik bilgiler sunarak teşhiste büyük kolaylık sağlamaktadır.

• Optik Koherens Tomografi (OCT)

Retina dokusunun katman katman incelenmesine olanak tanır. Özellikle makula bölgesindeki dejenerasyonlar, diyabetik retinopatideki ödemler ve glokomla ilişkili sinir lifi incelmeleri hakkında çok değerli nicel veriler elde edilir.

Bunu tıpkı bir mimarın binanın temelinde oluşabilecek çatlakları, kolonu kesmeden inceleyebilmesine benzetebilirsiniz. Gözün iç yapısı katman katman tarandığı için en erken hasarlar bile tespit edilebilir.

• Pakimetri (Kornea Kalınlığı Ölçümü)

Göz içi basıncını doğru yorumlamak veya lazer gibi refraktif cerrahilere uygunluğu değerlendirmek için kornea kalınlığı oldukça önemlidir. Ultrasonik veya optik yöntemlerle yapılan pakimetri sayesinde, ince kornea gibi durumlarda yanlışlıkla “düşük gibi görünen ama aslında yüksek olan” göz tansiyonu değerleri ayırt edilebilir.

• Gonioskopi

Gözün ön kamara açısının (iris ile kornea arasındaki sıvı drenaj bölgesi) değerlendirilmesidir. Glokom riskini belirleme ve kapalı açılı glokom gibi özel durumları tespit etme açısından çok önemlidir. Gözün ön kısmına yerleştirilen özel ayna veya prizma mercekle, normal muayenede göremediğimiz açı yapısı direkt olarak izlenir.

• Renk Görme Testleri

Özellikle renk körlüğü (daltonizm) veya diğer renk ayrımı bozukluklarının teşhisinde kullanılır. Standart yöntem olarak Ishihara testi bilinir. Grafik üzerinde belli belirsiz rakamlar veya şekiller yer alır ve hasta bu şekilleri tanımlamaya çalışır.

• Elektrofizyolojik Testler

Görsel Uyarılmış Potansiyel (VEP) ve Elektroretinogram (ERG) gibi testler, retinaya veya görme yollarına uygulanan ışık uyarılarına karşı oluşan elektriksel sinyalleri ölçer. Bilinçli geri bildirimde bulunamayan bebeklerde veya özel durumlu hastalarda, gözün nasıl tepki verdiğini objektif olarak anlamamızı sağlar.

Göz Muayenesinde Sık Duyulan “Damlalar” Neden Kullanılır?

Muayene esnasında kullanılan damlaların temel amaçları şunlardır:

• Tropikamid gibi Miydriatikler (Göz Bebeğini Büyüten Damlalar)

Göz dibini detaylı inceleyebilmek için pupillerin genişlemesi gerekir. Bu sayede retinanın kenarlarına kadar gözlemlenebilir. Dezavantajı geçici ışık hassasiyeti ve yakın görmede bulanıklıktır.

• Alfa Agonistler veya Beta Blokerlar (Geçici Basınç Düşürme)

Tonometri öncesinde veya sonrasında, göz basıncını geçici olarak düzenlemek amaçlı kullanılabilir. Bu durum rutin bir uygulama değildir, daha çok klinik gerekliliğe göre karar verilir.

• Anestezik Damlalar

Doktorun göze temaslı ölçüm yapacağı tonometri türlerinde (aplanasyon tonometrisi) veya küçük cerrahi müdahalelerde korneayı uyuşturmak için kullanılır. Ağrı hissini ortadan kaldırır ama görme kalitesini doğrudan etkilemez.

Damla kullanımını, bir oto tamircisinin motoru incelemeden önce bazı parçaları yağlaması veya motor kapağını açması gibi düşünebilirsiniz. Her bir damla farklı amaca hizmet eder ve yapılan işlemin hassasiyetini artırır.

Göz Muayenesi Sonrası Nelere Dikkat Etmek Gerekir?

• Işık Hassasiyeti: Pupiller büyütüldükten sonra gözlerinize daha fazla ışık gireceği için güneş gözlüğü takmak oldukça rahatlatıcı olur. Ayrıca bilgisayar ekranına ya da telefon ekranına bakarken de kısa süreli zorlanmalar yaşanabilir, bu geçici bir durumdur.
• Geçici Görme Bulanıklığı: Yakın işi (okuma, telefon kullanma gibi) veya detay gerektiren işlerde birkaç saat zorlanabilirsiniz. Bu nedenle mümkünse göz muayenesini yoğun iş programınızın olmadığı bir zamana denk getirmekte fayda var.
• Araç Kullanımı: Özellikle damlalı muayene sonrasında araç kullanmak tehlikeli olabilir. Bu yüzden alternatif ulaşımlar düşünmek veya yanınızda bir sürücü bulundurmak mantıklıdır.

Muayene esnasında tespit edilen herhangi bir sorun olursa, ek tetkiklerin planlanması veya tedavinin başlanması gündeme gelebilir. Unutmayın ki erken tanı, neredeyse tüm göz hastalıkları için en kıymetli adımdır.

Göz Muayenesinde Hangi Yanlış Kanılarla Karşılaşıyoruz?

• “Gözlük Numarası Artmasın Diye Gözlük Takmıyorum”

Bu oldukça yaygın ama yanlış bir düşüncedir. Gözlük kullanmak göz numarasını artırmaz. Kırma kusurunuz neyse, o doğrultuda görmenizi keskinleştirir.

• “Gözlük Takmak Gözü Tembelleştirir”

Aksine, göz tembelliği (ambliyopi) çocukluk çağında yeterli uyaran alamamaktan kaynaklanır. Gözlük, bu uyaranın netliği artırarak tembelliği önlemeye yardımcı olur.

• “Sadece Yaşlılar Göz Hastalıklarına Yakalanır”

Katarakt ya da makula dejenerasyonu ileri yaşla ilişkili olsa da glokom veya keratokonus gibi hastalıklar genç insanlarda da görülebilir. Bu yüzden düzenli kontrol her yaşta önemlidir.