Diplopi (Çift Görme) Nedir? Diplopi Neden Olur?

Diplopi, yani çift görme, bir cismin aynı anda iki farklı görüntü olarak algılanmasıdır. Tek gözle görülen ve iki gözle görülen diplopi olarak ikiye ayrılır. Nedenine göre görme sağlığı açısından ciddi bir belirti olabilir.

Tek göz diplopisi genellikle kornea veya lens bozukluklarına bağlıdır. Katarakt, astigmat veya keratokonus gibi hastalıklar buna yol açabilir. Çift göz diplopisi ise göz kasları, sinirler veya beyin ile ilgili sorunlardan kaynaklanır.

Diplopi tanısında nörolojik değerlendirme büyük önem taşır. Felç, tümör veya damarsal hastalıklar çift görmeye neden olabilir. Bu nedenle diplopi, acil değerlendirme gerektiren bir bulgu olabilir.

Tedavi, altta yatan nedene yönelik planlanır. Gözlük, prizma camlar, ilaç tedavisi veya cerrahi yöntemler kullanılabilir. Erken teşhis, görme fonksiyonlarının korunması açısından kritik öneme sahiptir.

Diplopi (Çift Görme) Nedir?

Diplopi, bir kişinin tek bir nesneyi iki ayrı görüntü şeklinde algılaması anlamına gelir. Temel olarak beynimizin iki gözden gelen görüntüleri birleştirememesi (füzyon bozukluğu) veya gözün optik sistemindeki aksaklıklardan kaynaklanabilir. Biraz daha somut bir benzetme ile anlatmak gerekirse, gözlerimiz her biri ayrı bir kameraymış gibi çalışır ve beyinde bu “iki ayrı çekimi” tek bir görüntüde birleştiren bir kurgu yönetmeni vardır. Eğer bu yönetmen, örneğin bir teknik arıza veya senkronizasyon hatası nedeniyle, iki kaydı üst üste doğru bindiremiyorsa, ekranda iki farklı görüntü belirir. Kişinin görme kalitesi ve günlük hayatı bu durumdan ciddi şekilde etkilenir.

Diplopinin Türleri Nelerdir?

Monoküler Diplopi Nedir?

Monoküler diplopi, çift görüntünün tek göz açıkken devam etmesi ve diğer göz kapatıldığında sorunun sürmesidir. Yani eğer sağ gözünüz kapalıyken sol gözünüzle baktığınızda çift görmeye devam ediyorsanız veya tam tersi bir durum söz konusuysa bu monoküler diplopiye işaret eder. Monoküler diplopide sorun daha çok gözün kendi yapısal veya optik kusurlarından kaynaklanır. Söz gelimi, gözde astigmat gibi bir kırma kusuru mevcutsa, merceğe giren ışınlar retinada birden fazla odak noktası oluşturabilir. Bu durumda “görüntü bulanıklığı veya gölge görüntü” şeklinde ifade edilen çift görmelerle karşılaşabiliriz.

Aynı şekilde katarakt (merceğin saydamlığını yitirmesi) veya keratokonus (korneanın incelip konik şekil alması) gibi hastalıklarda da ışığın yanlış kırılması sonucunda monoküler diplopi görülebilir. Bu örnekleri bir mercek arızası yaşayan fotoğraf makinesine benzetebiliriz; objektifin üzerinde çizikler veya yamukluk varsa, tek lensin kendisi iki farklı odak yaratır ve çektiğiniz tek bir nesne sanki ikileşmiş gibi gözükür.

Binoküler Diplopi Nedir?

Binoküler diplopi ise iki göz birden açıkken çift görme yaşanması ve gözlerden biri kapatıldığında çift görmenin kaybolması durumudur. Yani burada iki kameranın da çekimi devam ediyor, fakat beyin bu iki görüntüyü doğru bir şekilde birleştiremiyor. Genellikle göz kaslarını veya gözlerin hareket koordinasyonunu etkileyen bir sorunla ilişkilidir. Mesela strabismus (şaşılık), yani gözlerin paralelliğini kaybetmesi, binoküler diplopinin en bilindik nedenlerinden biridir. Gözlerden biri içe, dışa, yukarı veya aşağı kayabilir. Böylece görsel eksenler birbirine paralel olmadığı için iki farklı bakış açısı oluşur ve beyin bu iki farklı bakış açısını üst üste bindiremez.

Bazen de nörolojik sebepler, örneğin kraniyal sinir felçleri (III, IV veya VI. sinir tutulumları) binoküler diplopiye yol açar. Basit bir ifadeyle, göz kaslarına kumanda eden sinirlerden biri hasar gördüğünde, o göz yeterince dönemez veya doğru konumlanamaz. Kişi bakış yönüne göre çoğu zaman yatay, dikey ya da hatta eğik çift görüntüler tarif eder. Bu da adeta aynı sahneyi iki farklı açıdan çekilmiş, üst üste konamayan filmler gibi algılamamıza sebebiyet verir.

Monoküler Diplopi Nasıl Ortaya Çıkar?

Monoküler diplopiye katkıda bulunan faktörler genellikle gözün kendi “optik aksının” (ışığın girdiği ve retinaya ulaştığı yolun) bozulmasından kaynaklanır. Bunları şöyle özetleyebiliriz:

Kırma Kusurları (Refraktif Hatalar):

• Astigmatizma: Korneanın veya göz merceğinin (lens) asimetrik kavislenmesi ışınları tek noktada odaklamak yerine farklı noktalara dağıtır.
• Yüksek miyopi ya da hipermetropi: Bazen çok yüksek derecelerdeki kırma kusurları da odak hataları yaparak gölgeli veya çift görüntü hissi doğurabilir.

Kornea Problemleri:

• Keratokonus: Korneanın sivrilerek incelmesi ve konik bir şekil almasıdır. Ciddi astigmatizma yaratır, neticesinde monoküler diplopiye neden olabilir.
• Kornea Skarları: Enfeksiyon, travma veya ameliyat sonrasında korneada oluşan opasiteler veya pürüzler, ışığı doğru kırmayı engeller.

Lens Hastalıkları:

• Katarakt: Saydamlığını kaybeden lens, ışığı dağınık kırarak tek bir nesneyi çifte dönüşmüş gibi algılatabilir.
• Lens Subluksasyonu (Merceğin yerinden kayması): Travma veya bağ dokusu hastalıkları sonucu lensin normal konumu bozulur ve ışığın kırılması düzensizleşir.

Retina ve Makula Hastalıkları:

• Makula Dejenerasyonu: Merkeze net görüntü düşmesi bozulduğunda, beyin bazen ışık sinyallerini çifte olarak yorumlayabilir.
• Epiretinal Membran: Retinanın üzerinde oluşan ince zarlar, özellikle fovea bölgesini (keskin görmeden sorumlu kısım) etkileyerek bozulmuş görme yaratabilir.

Bu tip durumlardan şüphelenildiğinde yapılacak ilk adım, gözün optik sisteminin tüm bileşenlerini (kornea, lens, retina) detaylı incelemektir. Detaylı bir biyomikroskopi muayenesi, göz tomografisi (OCT) veya topografisi gibi testler, nerede bir bozukluk olduğunu saptamakta çok yararlıdır. Monoküler diplopideki kilit nokta, diğer gözü kapattığınızda çift görmenin devam etmesidir. Bu bakımdan başlangıçta “Kapama Testi” dediğimiz basit bir uygulama tanıya oldukça yardımcı olur.

Binoküler Diplopi Hangi Durumlarda Gelişir?

Binoküler diplopinin temel dinamiği göz kaslarının (ekstraoküler kasların) uyumlu çalışamaması veya gözlerin “paralel diziliminin” bozulmasıdır. Çoğu zaman sinirsel veya kas-iskelet sistemine bağlı bir dengesizlik mevcuttur. İşte en sık karşılaştığımız nedenler:

• Strabismus (Şaşılık):

Çocukluktan itibaren gözlerde kayma olabilir (konjenital) veya ilerleyen yaşlarda çeşitli travmalar, nörolojik rahatsızlıklar sonucu göz kaslarında zayıflama, sinir felci veya kas bağlarında gevşeme olabilir.

• Kraniyal Sinir Felçleri:

III. Sinir Felci (Oculomotor Felç): Göz kapağında düşme (ptozis) ve gözü dışa ve aşağıya çeken bir konum ortaya çıkabilir; hasta sıklıkla çift görür.

1. Sinir Felci (Trochlear Felç): Özellikle merdiven inip çıkarken ya da kitap okurken dikey diplopi fark edilir. Baş çoğu zaman eğik tutulur (kompansatuar baş pozisyonu).
2. Sinir Felci (Abducens Felç): Göz dışarı doğru hareket ettirilemediğinde hasta yatay çift görme yaşar.

• Myasthenia Gravis:

Bu otoimmün hastalıkta kasların kasılma gücü gün içinde azalır. Sabah daha iyi görürken akşama doğru göz kapağı düşmesi ve çift görme artar. Adeta vücudun enerji deposu azalıyor, göz kasları bitkin düşüyor diye düşünebilirsiniz.

• Guatr/Graves Hastalığı (Tiroid Oftalmopatisi):

Tiroid bezinin aşırı çalışması sonucu göz çevresindeki dokular ve kaslar şişebilir, gözler öne doğru itilerek şaşılık benzeri tablolar oluşturabilir. Eksenler bozulunca diplopi belirir.

• Orbital Kitleler veya Travma:

Göz yuvasındaki (orbita) tümörler, enfeksiyonlar veya kırıklar gözün serbest hareketini mekanik olarak engelleyip ya da göz küresini başka bir yöne itip çift görmeye neden olabilir.

• Nörolojik Hastalıklar (Multiple Skleroz, İnme vb.):

Beyindeki göz hareketlerini kontrol eden merkezlerde ya da sinir bağlantılarında lezyonlar (örn. beyinsapı lezyonları, MLF sendromu gibi) diplopiye yol açabilir.

Bunların her biri farklı derecelerde ve farklı yönlerde çift görme yaşatabilir. Tanıyı netleştirmek için nörolojik muayene, görme alanı testleri, kraniyal MRG gibi ek tetkikler istenebilir. Binoküler diplopide ise tek gözü kapattığınızda görüntü düzelir; bu da en ayırt edici özelliktir.

Diplopi Hangi Belirtilerle Karşımıza Çıkar?

Bir kişi diplopiden şikâyetçiyse sadece “ikiye görme” şeklinde tarif etmeyebilir. Aşağıdaki belirtiler de tabloya eşlik edebilir:

• Baş Ağrıları ve Göz Yorgunluğu: Beyin bozuk gelen iki görüntüyü birleştirmek için aşırı çaba sarf edince kişi yoğun baş ağrısı ve göz çevresinde baskı hissedebilir.
• Görsel Şaşkınlık ve Zorluk: Nesnelerin konumu karışır, uzaklık ve derinlik hissi bozulabilir. Özellikle merdiven inip çıkarken veya araç kullanırken güvenliği tehlikeye sokan durumlar yaşanabilir.
• Yazı Okurken Satır Kayması: Harfler iç içe geçmiş gibi görünür; okuma eylemi son derece yorucu hale gelir, konsantrasyon bozulur.
• Baş Pozisyonunda Değişiklik: Özellikle dikey diplopisi olanlar, çift görmeyi azaltmak için farkında olmadan başlarını yana veya öne eğerek kompansasyon yapmaya çalışırlar.

Eğer gözünüzde “sanki iki tane lamba, iki tane araba farı, iki tane insan yüzü” görüyorsanız ve bu durum yaşam kalitenizi düşürüyorsa mutlaka bir uzmana danışmanız gerekir.

Diplopiye Yol Açan Altta Yatan Hastalıklar Nelerdir?

Diplopi sadece bir belirti olabilir ve altta yatan daha ciddi hastalıkların habercisi gibi davranabilir. Örneğin:

• Diyabet: Mikrodamar hastalığı sonucu 3., 4. veya 6. kraniyal sinirde geçici felçler oluşabilir.
• Hipertansiyon: Yüksek tansiyon da benzer mekanizma ile sinirleri besleyen küçük damarları etkileyip göz sinirlerine zarar verebilir.
• Anevrizma veya Beyin Tümörleri: Özellikle beyinsapında veya kraniyal sinirlerin geçtiği bölgelerde bası yaparak diplopi yaratabilirler.
• Multiple Skleroz (MS): Merkezi sinir sisteminin demiyelinizan hastalıklarından olan MS’te, internükleer oftalmopleji gibi spesifik tablolar diplopiye yol açabilir.
• Tiroid Hastalıkları: Graves hastalığı gibi tiroid bozuklukları göz kaslarını ve bağ dokuyu tutup şişme yaparak çift görmeye neden olabilir.

Tıpkı bir binanın temeline yerleştirilmiş bomba gibi, diplopi vakası bazen çok küçük bir işaretle başlangıç sinyali verir. Eğer bu sinyali görmezden gelirseniz sonrasında oluşabilecek komplikasyonları kaçırabilirsiniz. Bu yüzden diplopiye eşlik eden başka belirtiler de (ani görme kaybı, konuşma bozukluğu, denge kaybı vb.) varsa mutlaka bir sağlık kuruluşuna başvurmak gerekir.

Diplopi Nasıl Teşhis Edilir?

Diplopi tanısında birçok yöntem kullanılır, ancak ilk ve en önemli adım iyi bir hasta öyküsü almaktır. Göz doktoru veya nöroloji uzmanı, diplopinin ne zaman başladığını, hangi durumlarda arttığını veya azaldığını, başa gelen travma veya sistemik hastalık geçmişini ayrıntılı şekilde öğrenmeye çalışır.

• Kapama Testi: Monoküler mi binoküler mi olduğu kolayca anlaşılır.
• Göz Hareketleri Muayenesi: Tüm bakış yönlerinde gözün performansı değerlendirilir, kas veya sinir kaynaklı kısıtlılık var mı bakılır.
• Cover-Uncover Testi, Alternan Cover Testi: Gözler arasındaki gizli kayma (heterofori) veya aşikâr kayma (heterotropi) tespit edilir.
• Prizma Testleri: Çift görmenin derecesini, hangi yöne ne kadar kayma olduğunu ölçmek için prizmatik merceklerden yararlanılır.
• Biyomikroskopi ve Göz Dibi Muayenesi: Gözün ön segmenti (kornea, iris, lens) ve arka segmenti (retina, optik sinir) detaylı olarak incelenir.
• Radyolojik Tetkikler (MRI, BT): Özellikle sinir sistemini veya orbita bölgesini ilgilendiren şüpheler varsa, beyin görüntülemesi istenir.
• Kan Testleri: Diyabet, tiroid bozukluğu gibi sistemik hastalıkların göstergelerine bakılır.
• Elektrofizyolojik Testler: Myasthenia gravis gibi durumlar için EMG gibi incelemeler yol gösterici olabilir.

Tıpkı bir mühendisin binanın statik dengesini anlamak için çeşitli ölçümler yapması gibi, göz hekiminin de diplopinin kaynağını bulabilmesi için çok yönlü veriye ihtiyacı vardır.

Hangi Tedavi Yöntemleri Mevcuttur?

Diplopide tedavi, tamamen altta yatan nedene göre şekillenir. Gelin sık kullanılan yaklaşımlara birlikte göz atalım:

Düzeltilmesi Mümkün Olan Kırma Kusurları:

• Gözlük veya kontakt lens ile astigmatizma, miyopi, hipermetropi gibi sorunlar düzeltilebilir. Monoküler diplopisi olan bazı hastalar sadece uygun bir gözlükle rahatlayabilir.
• Torasik veya özel tasarlanmış lenslerle keratokonus gibi kornea hastalıklarının yarattığı bozulmalar minimize edilebilir.

Prizma Gözlükleri (Prizmatik Düzeltme):

• Binoküler diplopide, gözlerin ekseni hafifçe kaymışsa ve cerrahiye gerek duyulmayacak kadar küçük bir açı varsa, prizma gözlükleri iş görebilir.
• Fresnel prizma gibi geçici çözümler, özellikle felçlerin yeni olduğu dönemlerde sıkça kullanılır; çünkü sinir felci bazen aylar içinde düzelebilir.

Kapama Tedavisi (Okklüzyon):

• Örneğin geçici olarak çift görmeyi önlemek için bir gözü kapatmak en kesin çözümdür; ama günlük yaşantıda derinlik algısı kaybolur.
• Çocuklarda ambliyopi riski varsa doktor bu yöntemi özel bir planlama ile uygular.

Cerrahi Müdahaleler:

• Şaşılık ameliyatlarıyla göz kaslarının pozisyonu yeniden düzenlenerek uyumlu hizalama sağlanabilir.
• Orbita cerrahileri (tümör, travma, tiroid oftalmopati gibi durumlarda) mekanik veya hacimsel sorunları ortadan kaldırmayı amaçlar.

Botulinum Toksin Uygulamaları:

• Kasların aşırı aktivitesini geçici olarak bloke eder. Özellikle 6. sinir felcinde, gözün içe dönük kalmasını telafi etmek için dış rektus kasına botulinum toksin enjeksiyonu yapılabilir.
• Etkisi birkaç ay sürer, bazen de bu süre içinde sinir kısmen iyileşir.

Altta Yatan Sistemik Hastalıkların Tedavisi:

• Diyabet, hipertansiyon gibi sorunlar kontrol altına alınmalı.
• Myasthenia gravis ilaçları (örneğin piridostigmin) ve immün sistemi baskılayan tedavilerle diplopiye neden olan kas güçsüzlüğü azaltılabilir.
• Tiroid hastalıklarında hormon değerlerini dengeleyen tedaviler ve orbital basıyı azaltmaya yönelik ilaçlar (örn. kortikosteroid) veya cerrahi düşünülebilir.

Rehabilitasyon ve Ortezler:

• Görsel terapi veya ortoptik egzersizler, özellikle convergence insufficiency gibi sorunları olan hastalarda fayda sağlayabilir.
• Bilgisayar programları ve özel egzersiz kartlarıyla göz kaslarının uyumu artırılmaya çalışılır.

Tedavi sürecini bir nevi marangoz ustalığına benzetebiliriz; hangi parçanın eğrildiğini, hangi vidanın gevşediğini veya hangi tahtanın çürüdüğünü tespit ettikten sonra ona uygun düzeltme yapmak gerekir. Kimi zaman sadece bir vidası gevşemiştir, o sıkılır ve sorun çözülür. Kimi zamansa tüm yapıyı yeniden elden geçirmek icap eder.

Hangi Durumlarda Acilen Doktora Başvurulmalıdır?

Diplopi her zaman acil değildir; ancak bazı belirtiler varsa vakit kaybetmeden bir sağlık kuruluşuna gidilmesi önemlidir:

• Ani Başlayan Çift Görme: Gözlerinizi bir sabah açtığınızda aniden çift görüyorsanız veya çok kısa sürede geliştiyse, bu durum beyin damar hastalıkları veya sinir basısı gibi acil müdahale gerektiren sebeplerden olabilir.
• Şiddetli Baş Ağrısı, Konuşma Bozukluğu, Vücutta Güçsüzlük Eşlik Ediyorsa: İnme (felç) gibi nörolojik bir olaydan şüphe duyulmalıdır.
• Gözde Şiddetli Ağrı ve Kızarıklık: Enfeksiyonlar veya akut glokom atağı gibi durumlar söz konusu olabilir.
• Travma Sonrası Çift Görme: Kafaya alınan bir darbe, göz yuvası kırıkları veya beyin sarsıntısı sebebiyle acil değerlendirme gerekebilir.

Bir hastanın travma veya aniden gelişen çift görme yakınmasında “Biraz bekleyeyim, belki geçer” diye düşünmek, ileride telafisi zor zararlara yol açabilir.

Diplopi Günlük Yaşamı Nasıl Etkiler?

Çift görme, kişinin yaşam kalitesini ve günlük işlevselliğini önemli ölçüde bozar. Basit gibi görünen günlük faaliyetler dahi büyük bir çabaya dönüşür:

• Araç Kullanma: Karşıdan gelen araba farlarını, trafik ışıklarını iki tane gibi görmek kaza riskini arttırabilir.
• Merdiven inme ve çıkma: Dikey veya eğik çift görmesi olanlar özellikle derinlik algısının bozulmasından dolayı ciddi şekilde zorlanırlar.
• Okuma ve Bilgisayar Kullanımı: Satırları birbirine karışmış gören kişi, çabucak göz yorgunluğu ve baş ağrısıyla karşılaşır.
• Sosyal İletişim: Karşınızdaki kişinin yüzünü iki tane görmek veya göz teması kurmakta zorlanmak, sosyal etkileşimi sekteye uğratabilir.
• Psikolojik Etkiler: Uzun süreli diplopisi olanlar depresyon, anksiyete gibi ruhsal problemlere daha yatkın hale gelebilir. Kendini sosyal ortamlardan geri çekebilir.

Birçok hasta, diplopiyle baş etmek için kendi yöntemlerini geliştirir: başı eğik tutmak, tek gözünü hafif kısarak bakmak, parlak ışıktan kaçınmak gibi. Ancak bu hareketler hem boyun kaslarında ağrıya hem de kalıcı postür bozukluklarına yol açabilir.

Diplopi Tanısında ve Tedavisinde Hangi Uzmanlara Danışmalıyız?

Genellikle ilk adres göz hastalıkları uzmanı olmalıdır. Göz hekimi, diplopinin kaynağının gözle ilgili mi yoksa nörolojik veya sistemik bir durumla mı alakalı olduğunu belirleyecek ilk taramayı yapar. Şayet nörolojik bir problemden şüphe edilirse, nöroloji uzmanı devreye girer; beyin görüntüleme ve nörolojik testler yapılır. Gerekirse endokrinoloji, iç hastalıkları gibi farklı branşlar iş birliği yaparak altta yatan nedeni çözümler.

Sonuç ve Öneriler

Diplopi (çift görme), hem göz sağlığı hem de genel sağlık açısından önemli bir ipucu olabilir. Basit bir astigmat hata düzeltmesiyle birkaç dakikada giderilebilecek bir sorun da çıkabilir, beyin damarlarında bir anevrizmaya kadar uzanan ciddi bir durum da olabilir. Bu yüzden diplopiyi hafife almamak ve uzman görüşü almak büyük önem taşır.

• Düzenli Göz Muayenesi Yaptırın: Özellikle diyabet, hipertansiyon, tiroid hastalığı gibi sistemik rahatsızlıklarınız varsa, yılda en az bir kez göz doktoruna görünmek yararlıdır.
• Erken Tanı Hayat Kurtarır: Ani gelişen çift görme, şiddetli baş ağrısı, konuşma bozukluğu ve vücut güçsüzlüğü eşlik ediyorsa acilen tıbbi yardım istemek, inme gibi hayati durumların yönetiminde zaman kazandırır.
• Tedavi Planına Uyun: Prizma gözlük, botulinum toksin uygulaması veya cerrahi gibi önermeler varsa bunları titizlikle izlemek gerekir. Her tedavinin kendine özgü başarı şansı ve olası yan etkileri olabilir.
• Gözlerinizi Dinlendirin ve Egzersiz Yapın: Diplopi hafif seyredebilecek durumlarda, göz egzersizleri veya çalışma/okuma aralarına düzenli molalar koymak fayda sağlar.
• Takip ve Kontrollerinizi Aksatmayın: Diplopi zamanla kötüleşebileceği gibi, bazen de kendiliğinden iyileşme (örneğin küçük sinir felçleri) mümkündür. Bu yüzden doktorunuzla belirli aralıklarla kontrol muayenelerini sürdürmek, gerektiğinde tedaviyi güncellemek önemlidir.

Unutmayın ki gözler, vücudumuzun dış dünyayla kurduğu en önemli iletişim kapılarından biridir. Bu kapıda ortaya çıkan herhangi bir sorun, yaşam kalitemizi doğrudan etkiler. Gözlerinizde çift görme gibi normalin dışında bir değişiklik fark ederseniz, mutlaka bir uzmana başvurun. Bilinçli yaklaşım erken tanı ve doğru tedaviyle diplopinin yol açtığı zorlukları büyük ölçüde hafifletmek mümkündür.

Çift görme (diplopi) yaşadığınızda, tıpkı zayıf bir dişin çekilmesi veya çürüğünün tedavisi gibi, gözlerinizi de ihmal etmemeli; aksine üzerinde titizlikle durmalı ve hekiminizin yönlendirmelerini harfiyen uygulamalısınız. Günün sonunda, gözlerinizi bir kamera gibi gören beyine en kaliteli “yayını” sunabilmek, sağlıklı bir hayatın vazgeçilmez parçasıdır.