Göz Tembelliği (Ambliyopi) Excimer Lazer ile Tedavi Edilebilir Mi?

Ambliyopi, excimer lazer ile doğrudan tedavi edilebilen bir hastalık değildir. Ancak göz tembelliğine neden olan kırma kusurları lazer ile düzeltilebilir. Bu sayede görme kalitesi artırılarak tembel gözün daha iyi kullanılmasına katkı sağlanabilir.

Göz tembelliği tedavisinde en etkili yöntemler çocukluk çağında uygulanan kapama tedavisi ve uygun gözlük kullanımıdır. Lazer uygulamaları ise yardımcı bir yöntem olarak değerlendirilebilir ve özellikle yetişkinlerde görme kalitesini artırır.

Excimer lazer, miyopi, hipermetropi ve astigmatizma gibi kırma kusurlarını düzelterek ambliyopi gelişme riskini azaltabilir. Ancak tembel gözün görsel kapasitesi, beyin-göz koordinasyonuna bağlı olduğu için tam iyileşme sağlanamayabilir.

Sonuç olarak, lazer tedavisi göz tembelliğini ortadan kaldırmaz, ancak altta yatan görme kusurlarını düzelterek destekleyici rol oynar. Erken tanı ve klasik tedavilerin uygulanması, ambliyopinin önlenmesinde en etkili yaklaşımdır.

Göz Tembelliği (Ambliyopi) Nedir ve Görme Üzerinde Nasıl Bir Etkisi Vardır?

Ambliyopi, gözün kendisinde yapısal bir bozukluk olmamasına rağmen bir gözün diğerine kıyasla daha az görmesine yol açan bir durumdur. Örneğin iki projektörlü bir sinemayı düşünün: Projektörlerden biri net, diğeri ise bulanık görüntü veriyorsa, salon yöneticisi (beyin) net görüntü sağlayanı tercih edecektir. Zamanla bulanık projektörün (zayıf gözün) sağladığı görüntü iyice devre dışı kalır ve o gözün “görsel yolları” yeterince kullanılmadığı için gelişimi de geride kalır.

Bu “tembellik” genellikle çocukluk döneminde, özellikle görsel sistemin gelişmekte olduğu ilk 7-9 yaş aralığında şekillenir. Sebebi ise beyne iletilen uyarıların kalitesiz ya da yetersiz olmasıdır. Temel etmenler arasında şunlar bulunabilir:

• Şaşılık (Strabismus): İki göz aynı noktaya bakamadığında, beyin çift görüntüyle baş edebilmek için zayıf gözü baskılayabilir.
• Anizometropi: Gözler arasında yüksek derecede kırma kusuru (örneğin bir göz çok miyopken, diğeri nispeten sağlıklı) varsa, beyin yine “daha net” olan göze yönelir.
• Deprivasyon: Doğuştan katarakt veya göz kapağı düşüklüğü (ptozis) gibi durumlar ilgili göze yeterli ışık ve net görüntü ulaşmasını engeller.

Ambliyopinin göz üzerindeki en büyük etkisi, o gözün net görme yeteneğinin kalıcı şekilde düşük olmasıdır. Kişi, gözlük veya lens taksa bile o göz tam olarak düzelmeyebilir. Ayrıca derinlik algısında da bozulmalar görülebilir.

Excimer Lazer Cerrahisi, Ambliyopide Kırma Kusurlarını Düzeltmek İçin Kullanılabilir Mi?

Excimer lazer, korneayı yeniden şekillendirerek görme kusurlarını azaltmak ya da ortadan kaldırmak için kullanılan bir teknolojidir. Özellikle miyop, hipermetrop ve astigmat gibi kırma kusurlarında yaygınca uygulanır. Ambliyopinin en sık rastlanan nedenlerinden biri yüksek kırma kusuru olduğundan, “ani-zometropik ambliyopi” gibi durumlarda lazerle göz derecelerini eşitlemek, daha dengeli bir görsel uyum sağlamak açısından önem taşır.

Nasıl ki iki kulağınızdan biri yüksek seste, diğeri kısık seste müzik çalıyorsa, beyin sonunda en uyumlu olan tarafa yönelir. Excimer lazer cerrahisi, bu iki kulağın ses seviyesini birbirine yaklaştırarak beynin ikisini de kullanmasını sağlamak gibidir. Yani beyin, artık zayıf olan göze de sağlıklı görüntü ulaştığını fark edebilir ve iki gözü daha “eşit şartlarda” kabul edebilir.

Bu yaklaşım özellikle çocukluk çağında, gözün ve görme merkezinin hâlâ gelişime açık olduğu dönemlerde uygulanırsa, daha büyük fayda sağlayabilir. Fakat yetişkinlerde de gözler arasındaki büyük numara farkını (anisometropi) düzeltmek için kullanılabilir ve bu sayede var olan ambliyopinin derinleşmesi engellenebilir.

Excimer Lazer Tedavisi, Ambliyopisi Olan Yetişkinler İçin Güvenli Mi?

Excimer lazer cerrahisi, özellikle LASIK ve PRK gibi yöntemler üzerinden yıllardır uygulanmaktadır ve güvenlik profili oldukça yüksektir. Yetişkin hastalarda, göz numarasındaki aşırı fark (örneğin bir göz -6 miyop, diğer göz -1 miyop) düzeltildiğinde, uzun vadede görsel konfor artar. Aynı şekilde ambliyopisi olan ve gözlükle bile net göremeyen bir kişide, lazer tedavisi sonrasında gözlük ihtiyacı azalabilir ya da tamamen ortadan kalkabilir.

Araştırmalar, özellikle dalga cephesi (wavefront) gibi ileri teknolojilerle yapılan lazer işlemlerinin sonuçlarının daha tatmin edici olduğunu gösterir. Çünkü bu yöntemler gözdeki sıradan miyop-hipermetrop değerlerinin yanı sıra yüksek dereceli optik hataları (aberasyonları) da düzeltmeye yönelik planlanır. Bu da sanki herkes için özel dikilmiş bir gözlük camı gibi, kişiye özgü tedavi imkânı sunar.

Elbette her cerrahide olduğu gibi Excimer lazerde de küçük çaplı riskler mevcuttur. Kuru göz, korneada geçici bulanıklık ya da hafif batma gibi yan etkiler ilk birkaç hafta boyunca görülebilir. Ancak genel olarak deneyimli merkezlerde ve doğru hasta seçiminde komplikasyon oranları oldukça düşüktür.

Anizometropik Ambliyopinin Tedavisinde Excimer Lazer Ne Kadar Etkilidir?

Anizometropik ambliyopi, gözlerden birinin numarasının çok yüksek, diğerinin ise düşük veya normal olduğu durumları tanımlar. Bu tabloyu bir çift ayakkabıdan birinin dar, diğerinin bol olması gibi hayal edebilirsiniz. Yürürken sürekli rahatsızlık hissedersiniz ve beyin otomatik olarak en rahat hissettiği ayağı “lider” konuma getirir.

Excimer lazer, bu numara farkını azaltarak her iki ayağınıza da uygun ayakkabı giyme imkânı sunar. Çocukluk döneminde bu fark ortadan kaldırıldığında, beyin her iki gözden de gelen veriyi işleyip birlikte kullanmaya daha meyilli olur. Yetişkinlerde ise ambliyopinin tamamen yok olması beklenmeyebilir, ancak lazer sonrasında iki göz arasındaki uçurum kapandığından, kişinin günlük yaşam kalitesinde belirgin bir iyileşme sağlanabilir.

Etkililik oranları, başlangıçtaki numara farkının derecesine, hastanın yaşına ve ambliyopinin şiddetine göre değişir. Bazı araştırmalar, yüksek miyop ya da yüksek hipermetrop farkı giderildiğinde, hastaların önemli bir bölümünde en azından birkaç sıra görme artışı olduğunu bildirir. Ancak görmenin tamamen “normal” seviyeye ulaşması, beyin-plastisitesiyle doğrudan bağlantılıdır.

Ambliyopi İçin Excimer Lazer Tedavisinin Başarı Oranları Nelerdir?

Ambliyopide başarıyı değerlendirirken “başarı”nın tanımını doğru yapmak gerekir. Çünkü amaç her zaman “20/20 görüşe ulaşmak” olmayabilir. Bazen 10/10 görmesi gereken bir gözün 5/10’dan 7/10’a yükselmesi bile kişinin günlük yaşamında büyük fark yaratabilir.

Dalga cephesi (Wavefront) teknolojisiyle yapılan lazerlerde, araştırmaların bir kısmı ambliyopik gözde görme keskinliğinde (CDVA) belirgin artış olduğunu gösteriyor.

Yüksek derecede miyop ve hipermetrop olan kişilerde, lazer sonrası görme kazanımı %40 ile %80 arasında değişkenlik gösterebiliyor. Bu geniş skalada hasta seçimi, operasyon sonrası bakım ve gözün iyileşme potansiyeli gibi birçok faktör rol oynuyor.

Bazı çalışmalarda, lazer ameliyatından sonra hastaların yaklaşık %60-70’inin gözlük olmaksızın, en azından eskisine kıyasla daha net bir görüş sağladığı belirtiliyor.

Burada önemli olan ambliyopinin ilerlemesini durdurmak veya mevcut durumda olabildiğince iyi bir görsel konfor yakalayabilmektir. Özellikle çocuklarda, geleneksel yöntemler (göz kapama tedavisi, gözlük kullanımı) ile lazer uygulandığında, daha hızlı düzelme sağlayabilir. Zira beyin, aradaki numara farkı kalktığında kapatma tedavisinin de etkisini daha iyi hisseder.

Çocuklarda Anizometropi Excimer Lazer ile Tedavi Edilebilir Mi?

Çocuklarda anizometropi, yani gözler arasındaki büyük numara farkı, göz tembelliğinin önde gelen nedenlerinden biridir. Çocuk düşünün: Bir gözü -5, diğer gözü -1 olan bir çocuk, gözlük kullanmaya başladığında aşırı kalın cam sebebiyle konfor kaybı yaşayabilir. Hele çocukluk çağının hareketli ve oyun dolu döneminde, gözlük takma konusunda zaman zaman isteksizlik yaşanabilir. Lens de hijyen ve kullanım zorlukları nedeniyle her yaşta kolay uygulanamayabilir.

İşte bu noktada cerrahi müdahaleler, uygun vakalarda bir alternatif olarak gündeme gelebilir. Excimer lazer ile çocukta büyük olan kırma kusuru azaltılırsa, iki gözün birlikte çalışması teşvik edilir. Elbette çocuk gözünün hâlâ büyüme ve gelişme sürecinde olması, bazı ek izlem gerekliliklerini de beraberinde getirir:

• Refraksiyon değişikliklerinin izlenmesi: Çocuklarda, ilerleyen yaşlarda göz numarasında dalgalanmalar olabilir.
• Göz yüzeyi sağlığı: Çocuklarda PRK (fotorefraktif keratektomi) bazen LASIK’e tercih edilebilir çünkü göz dokusu daha elastiktir ve cerrahi teknik seçimi buna göre yapılmalıdır.
• Ameliyat sonrası bakım: Çocuğun damla kullanımına uyumu ve kontroller de bir o kadar önem taşır.

Ambliyopik Gözlerde Görme, Dalga Cephesi Excimer Lazer Düzeltmesiyle Nasıl İyileşir?

Dalga cephesi (wavefront) teknolojisi, gözün “parmak izini” çıkaran gelişmiş bir optik ölçüm yöntemidir. Sadece gözün derecesini (miyop, hipermetrop, astigmat) ölçmekle kalmaz, yüksek dereceli aberasyon adı verilen ince optik kusurları da tespit eder. Basit bir benzetme yapmak gerekirse, bu yöntemle sanki gözünüzü büyüteç altına alıp her milimetrelik alanı inceliyor, sonra da korneayı tam ihtiyacınız olan şekilde düzeltmiş oluyorsunuz.

Ambliyopik gözlerde, beynin kullanmayı tercih etmediği gözde sıklıkla küçük ya da büyük optik kusurlar gizlenmiş olabilir. Wavefront teknolojisi, bu kusurları net şekilde belirleyip cerrahi planı ona göre şekillendirir. Sonuçta, lazerle düzeltme yapıldıktan sonra o gözden beyne daha temiz bir görüntü gider. Beyin de “Artık bu gözde de güzel bir görüntü var, ben bunu kullanabilirim” der. Özellikle iki göz arasındaki fark da azaldığında, her iki gözü birlikte kullanmak (binoküler görüş) mümkün hale gelebilir.

Ambliyopi için Excimer Lazer Cerrahisi Sonrası Beklenen Sonuçlar Nelerdir?

Her ne kadar cerrahi sonrası sonuçlar hastadan hastaya değişse de genelde aşağıdaki kazanımlar beklenebilir:

• Görme keskinliğinde artış: Birçok hasta, eskiye kıyasla gözlük veya lens olmadan daha net bir görüntü elde eder. Bazı çalışmalarda, ameliyattan 1 yıl sonra hastaların %60’tan fazlasında, gözlük takmadan elde ettikleri görmenin (UCVA) ameliyat öncesi en iyi düzeltilmiş görmelerine (BCVA) eşit veya daha iyi olduğu rapor edilir.
• Daha iyi derinlik algısı: İki gözün benzer kalitede görüntü sağlaması, üç boyutlu görme hissini artırabilir. Basamak inip çıkarken, top yakalarken veya araç kullanırken daha rahat bir görsel algı söz konusu olabilir.
• Kişisel özgürlük ve konfor: Kalın camlı gözlük veya sık lens kullanımına kıyasla, lazerden sonra hayat kalitesinde belirgin artış olduğundan bahsedilir.

Elbette bazı gözler, ameliyat sonrası beklenen düzeyde gelişme gösteremeyebilir. Özellikle yetişkinlerde, ambliyopinin uzun yıllar beyin tarafından baskılanması sonucu, görme merkezleri tam kapasiteye ulaşamayabilir. Yine de anizometropi gibi ciddi farkların olduğu durumlarda, mevcut görsel konforun artması dahi büyük bir avantajdır.

Ambliyopi için Excimer Lazer Tedavisiyle Birlikte Ne Zaman Lens veya Gözlük Kullanılmalıdır?

Lazer cerrahisi, gözdeki kırma kusurunu önemli ölçüde düzeltse de bazen tam olarak sıfırlayamaz ya da gözün cerrahi sonrası iyileşme döneminde geçici olarak ek düzeltme ihtiyacı doğabilir. Bu noktada gözlük veya kontakt lens kullanımı şu durumlarda devreye girebilir:

• Ön hazırlık dönemi: Bazı çocuklarda veya yüksek dereceli kusurlu yetişkinlerde önce bir süre gözlük kullanarak gözlerin adaptasyonu sağlanabilir. Eğer gözlükle dahi ciddi bir iyileşme olmuyorsa veya adaptasyon sorunu yaşanıyorsa lazer planlamasına geçilir.
• Ameliyat sonrası iyileşme süreci: PRK gibi yöntemlerde ilk günlerde hafif bulanık görme olabilir. Bu dönemde hekim, koruyucu lens ya da düşük numaralı gözlük önerebilir.
• Kalıcı küçük numaralar: Ameliyat sonrası gözde küçük de olsa bir miktar miyop ya da hipermetrop kalabilir. Kişi, özellikle gece sürüşü gibi hassasiyet gerektiren durumlarda gözlük ihtiyacı hissedebilir.
• Hassas düzeltme: Bazı hastalarda, yüksek astigmat gibi durumlar tamamen giderilemeyebilir ve daha net bir görüş için düşük numaralı gözlükler destekleyici olur.